Lễ hội Gầu Tào xã Pha Long huyện Mường Khương - Lào Cai

     Những năm qua, Đảng bộ chính quyền huyện Mường Khương luôn xác định phát triển, gìn giữ, bảo tồn các giá trị văn hoá được đặt song song với phát triển kinh tế của huyện. Cấp uỷ chính quyền huyện và người dân thể hiện rõ quyết tâm  đồng lòng, gìn giữ, bảo tồn các giá trị văn hoá; gắn phát triển văn hoá với phát triển du lịch của địa phương, từ đó giúp người dân nâng cao thu nhập. Dựa trên tiềm năng lợi thế sản xuất nông nghiệp, để kích cầu du lịch của địa phương huyện Mường Khương đã phát triển các loại hình du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng và du lịch văn hoá tâm linh. Nhiều công trình văn hoá được xây mới, sửa chữa, kiến tạo đã tạo nên một diện mạo mới tại các điểm du lịch của huyện. Bước đầu có những tín hiệu tích cực, lượng khách du lịch đến với Mường Khương tăng dần qua các năm. Trong đó, Lễ Hội Gầu Tào của dân tộc Mông góp một phần không nhỏ trong việc quảng bá, giới thiệu các nét văn hoá đặc sắc đến du khách gần xa. Qua đó, kích cầu du lịch của huyện Mường Khương ngày một phát triển. 

Lễ hội Gầu tào- lễ hội lớn nhất trong năm của đồng bào dân tộc Mông

    Khi những bông hoa đào, hoa mận bừng lên đua nhau khoe sắc báo hiệu một mùa xuân mới đang về trên vùng cao biên giới Mường Khương; là thời điểm hội tụ những nét sinh hoạt văn hóa truyền thống đậm đà bản sắc của các dân tộc thiểu số.

      Lễ hội Gầu Tào diễn ra vào dịp Tết đến xuân về, trong không khí ấm áp, đồng bào Mông nô nức đi trẩy hội Gầu tào, khắp không gian rực rỡ sắc màu thổ cẩm, tiếng nói cười, tiếng hát, tiếng khèn…Vào dịp mở lễ hội Gầu Tào cũng là dịp để mỗi người con dân tộc Mông trong bản đi làm ăn, đi công tác xa nay có dịp về hội tụ với gia đình, người dân về với thôn bản để tụ họp, vui chơi chuẩn bị bước vào một năm mới, vào một mùa vụ canh tác, sản xuất chăn nuôi mới.

Rất đông du khách đến thăm quan, khám phá Lễ hội 

     Lễ hội Gầu Tào là dịp tăng cường gắn kết khối đoàn kết cộng đồng của người Mông. Trong năm, người Mông bận rộn với cuộc sống mưu sinh thì việc tham gia Lễ hội Gầu Tào giúp họ có thời gian để nghỉ ngơi, vui chơi, gặp gỡ, trò chuyện, trao đổi thông tin về tình hình của người thân, hướng dẫn cho nhau cách làm ăn…"Gầu Tào" là một lễ hội tiêu biểu nhất của người Mông với mục đích là cúng tạ trời đất, thần linh phù hộ đã ban cho gia đình sự sức khỏe, thịnh vượng, cầu phúc, cầu lộc, cầu con cái, ban cho những người dân trong bản Mông một năm mới mùa màng bội thu, gia súc, gia cầm đầy chuồng. 

     Hàng năm, cứ dịp Tết đến xuân về, từ ngày mùng 4 đến ngày mùng 6 tháng giêng âm lịch, địa điểm tại thôn Pha Long 2 xã Pha Long huyện Mường Khương-Tỉnh Lào Cai lại diễn ra Lễ hội Gầu tào của đồng bào Mông. Lễ hội Gầu Tào có 2 phần là phần lễ và phần hội. Đã từng có hơn 10 năm làm chủ tế tại Lễ hội Gầu Tào, ông Giàng Sín Lìn- thôn Pao Pao Chải xã Pha Long chia sẻ: ‘Được sự tín nhiệm của bà con năm nay ông tiếp tục là chủ tế Lễ hội Gầu Tào năm 2024, người chủ tế có vai trò quan trọng được coi như là trung tâm để kết nối lễ hội, truyền tải những thông điệp, mong muốn của người dân đến thần linh, cầu may mắn, cầu phúc, cầu lộc, cầu con cái cho mọi nhà, cầu phát triển cho quê hương’’…

     Địa điểm nơi tổ chức lễ Gầu Tào được gọi là Hấu Tào (Đồi Hội), là một quả đồi thấp, dốc thoải, đỉnh bằng phẳng tạo nên một bãi rộng và được bao quanh bởi những quả đồi cao hơn, phía trước có một không gian trũng, hẹp. Đồi Gầu Tào phải quay theo hướng Đông để cây nêu khi dựng lên đón được ánh nắng mặt trời. Người Mông quan niệm, quả đồi Gầu Tào tượng trưng cho phúc mệnh của gia chủ. Không gian trũng phía trước tượng trưng cho sự đứt gãy, không may mắn; những ngọn đồi phía sau cao hơn tượng trưng cho sự phát triển: con cái hơn cha mẹ, tài lộc ngày càng nhiều. Khi thấy cây nêu được dựng, mọi người trong vùng biết năm ấy có hội Gầu Tào. Không khí lễ hội từ đó bắt đầu nhộn nhịp, mọi người thông tin cho nhau về tổ chức Lễ hội.

     Để chuẩn bị cho Lễ hội Gầu Tào thì trước Tết khoảng 1 tuần (khi đã chọn được ngày đẹp, giờ đẹp) thì chủ lễ và những người giúp việc tiến hành chặt tre để dựng cây nêu. Cây che được chọn phải là cây thẳng, đều dóng, không sâu bệnh, không cụt ngọn, không ra hoa, ngọn cây phải hướng về phía mặt trời mọc. 

     Nghi lễ chặt cây tre được diễn ra ngay tại gốc cây tre được chọn. Chủ lễ thắp 1 bó hương, đặt 1 sấp tiền mã ở gốc cây tre rồi xoè ô che đầu đi vòng quanh cây nêu ngược chiều kim đồng hồ (những người khác đi theo chủ lễ thành một vòng tròn). Chủ lễ vừa đi vừa hát bài hát chặt cây nêu. Cứ được 1 vòng chủ lễ lại vung dao chém nhẹ vào gốc cây một nhát làm lý. Hát hết bài, người ta chặt cây tre sao cho cây tre phải đổ về phía mặt trời mọc và không để cho cây tre đổ hẳn xuống đất nên sẽ phải có vài thanh niên đỡ cây tre lên vai. Người ta tỉa cành tre sao cho chỉ còn lại một thân tre nhẵn nhụi, trơn chu. Trên ngọn tre, người ta để nguyên cành lá không tỉa. Cây tre được vác từ nơi chặt ra thẳng bãi hội (nơi tổ chức lễ hội). Khi vác tre người ta phải vác đằng gốc đi trước, đằng ngọn đi sau. Dẫn đầu đoàn vác tre là chủ lễ xoè ô che đầu hát bài vác cây nêu (cứ dìn sê). Đoàn đi một mạch đến bãi hội, không nghỉ dọc đường. 

     Đến bãi hội người ta dựng câu nêu. Ông chủ lễ buộc lên ngọn cây nêu cây nêu một dải vải lanh màu đen và một dải vải lanh màu đỏ, một bầu rượu, ba bông lúa nếp và một túm cây dương sỉ, dựng cây nêu ngọn cây phải quay về hướng mặt trời mọc. Mảnh vải lanh treo ở cây nêu trong lễ hội, trở thành biểu tượng với nhiều tầng ý nghĩa; đó là dấu hiệu mời tổ tiên về dự hội chung vui cùng con cháu. Lễ cúng bên cây nêu được diễn ra ngay buổi sáng hôm đó. Lễ vật có 1 đôi gà, 1 chai rượu, xôi, hoa quả. Chủ lễ thắp hương, đốt tiền mã cúng báo thần linh biết việc gia đình dựng cây nêu tổ chức Gầu Tào tạ ơn như lời hứa rồi mọi người cùng hưởng lễ dưới chân cây nêu.     

     Trong ngày hội chính Gầu Tào (tức sáng ngày mùng 4 tháng giêng âm lịch khai mạc Lễ hội) chủ hội và những người giúp việc gồm 6 cặp ông bà (3 nam, 3 nữ) được lựa chọn là những người có uy tín, tiếng nói trong thôn, bản; có gia đình, vợ chồng khoẻ mạnh, con cái đề huề, kinh tế khấm khá mới được tham gia phần cúng trong ngày hội chính. Người hát cầm ô tiến về phía cây nêu, người hát vừa hát vừa đi ngược chiều kim đồng hồ vừa cất lời hát. Người hát vừa dứt lời, tức thì chủ hội tay cầm chén rượu chạy đến đon đả mời uống với một lời chân thành cảm ơn. Người hát uống cạn chén rượu song trả chén cho chủ hội rồi trở lại bãi hội với bạn bè. Người Mông vốn yêu văn nghệ và khá bạo dạn trước cộng đồng trong những dịp đông vui lễ hội những lời ca tiếng hát được cất lên. Người lên hát sẽ được chủ hội mời rượu uống, người được mời không được phép từ chối để giữ đúng lễ nghi, phép tắc.  

Tập luyện múa gậy sinh tiền biểu diễn trong Lễ hội 

     Tại phần Hội diễn ra các tiết mục văn nghệ, hát múa mang đậm bản sắc văn hoá dân tộc Mông như: múa gậy sinh tiền, múa khèn, thổi sáo Mông, múa ô, ca ngợi Đảng, Bác Hồ, tình yêu đôi đôi lứa, khí thế lao đông sản xuất. Trong phần hội sẽ có sự giao lưu các tiết mục văn nghệ của nước bạn Trung Quốc góp vui với Lễ hội Gầu Tào huyện Mường Khương. Nhờ vậy tạo nên sự đa dạng về văn hoá hai đất nước. Ngoài ra, Lễ hội còn là sân khấu giành cho các bạn nam thanh, nữ tú đến với Lễ Hội được thể hiện tài năng ca hát của mình. Cũng từ đó mà nhiều chàng trai, cô gái Mông đã nên duyên vợ chồng tại Lễ hội. 

      Nói đến các tiết mục văn nghệ trong phần hội Gầu Tào thì không thể thiếu tiếng khèn mông. Để chuẩn bị cho ngày hội, những người múa khèn sẽ luyện tập các bài khèn, từ giọng khèn, giai điệu cho đến các động tác khi biểu diễn. Những người đã thạo thì có thể luyện lại nhưng chủ yếu giành thời gian chỉ bảo cho anh em, con cháu những người mới biết đôi chút nhưng yêu thích môn nghệ thuật này. Múa khèn có thể múa một mình hoặc nhiều người, dù là múa đơn hay múa đôi thì địa điểm múa cũng thường quanh cây nêu. Các điệu khèn thường có vũ đạo đẹp mắt với những bước nhún, bước đảo, bước quay, đá chân, lộn vòng… thể hiện sức sống mãnh liệt và tinh thần thượng võ của người Mông.  

     Trong lễ hội, múa Gậy sinh tiền cũng thu hút được nhiều nam thanh nữ tú đồng bào dân tộc Mông tham gia. Gậy sinh tiền là loại nhạc cụ được làm bằng đoạn trúc hoặc tre, trong đó có ba khấu được đục lỗ ở giữa để sâu đồng su vào. Khi múa người chơi cầm cây sinh tiền vừa múa vừa di chuyển với các động tác khéo léo để cây gậy chạm nhẹ vào cơ thể như tay, chân, vai, bàn chân để cho các đồng xu tạo ra âm thanh vui nhộn. Với đôi tay khéo léo của chàng trai, cô gái dân tộc Mông những đồng tiền cổ gắn trên cây gậy sinh tiền xoay tít, phát ra tiếng kêu xoèn xoẹt, thể hiện niềm phấn khởi và tưng bừng của ngày hội. 

     Trong Lễ hội Gầu Tào xã Pha Long huyện Mường Khương còn diễn ra các trò chơi dân gian đặc sắc và hấp dẫn như: đẩy gậy, kéo co, tung còn, đánh quay nam thu hút được rất đông bạn trẻ tham gia. Bên cạnh đó, du khách, bạn bè thập phương sẽ được thưởng thức ẩm thực đặc sắc vốn có của huyện Mường Khương, gồm: Thắng cố ngựa, xôi bảy màu, bánh chưng đen, phở chua, phở cuốn, mèn mén và gian hàng giới thiệu các sản phẩm đặc sản của các xã.

     Lễ hội kết thúc khi chiều ngày mùng 6 tháng giêng âm lịch hạ cây nêu. Khi hạ cây nêu người ta phải cho cây nêu ngả xuống theo hướng mặt trời mọc, không được để cho cây chạm đất mà phải đặt thảng lên vai của 2 thanh niên được giao việc vác cây nêu về. Theo tập quán cổ truyền cây nêu sau khi được hạ sẽ được cho cho các gia đình có nguyện vọng xin như các gia đình muốn sinh được nhiều con trai, con gái, người ốm đau muốn khoẻ mạnh hay người muốn làm ăn được thành đạt hơn…

     Lễ hội Gầu Tào là một trong những lễ hội cổ truyền độc đáo, mang đậm bản sắc của đồng bào Mông vùng cao huyện Mường Khương. Lễ hội ngày nay vẫn giữ được những nét văn hóa từ xa xưa và thu hút đông đảo người dân tham gia. Với những giá trị quý giá về mặt lịch sử, văn hóa, khoa học, Lễ hội Gầu Tào của người Mông ở huyện Mường Khương tỉnh Lào Cai đã được Bộ trưởng Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hoá phi vật thể quốc gia năm 2012, loại hình Lễ hội truyền thống.

    Văn hóa là nền tảng tinh thần, mục tiêu, động lực cho sự phát triển. Làm tốt công tác bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của các dân tộc góp phần tạo nên tính bền vững của các giá trị văn hóa, tạo nên bản sắc riêng cho mỗi dân tộc. Trước sự phát triển của xã hội và tốc độ đô thị hóa nhanh, nhiều nét văn hóa trong các lễ hội, trong đó có Lễ hội Gầu Tào có phần bị mai một, giới trẻ dần ít biết đến bản sắc của lễ hội. Vì vậy, thời gian qua, huyện Mường Khương luôn nỗ lực giữ gìn, bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc nhằm tạo đà cho du lịch văn hóa phát triển. Nhiều câu lạc bộ múa khèn, múa gậy sinh tiền, hát dân ca được thành lập tại các địa phương và các trường học; nghệ nhân các thôn bản am hiểu về nhạc cụ, văn hoá, lễ hội của dân tộc Mông đang tích cức truyền dạy cho thế hệ trẻ bản sắc văn hoá của quê hương. Góp phần lưu truyền, tiếp nối các giá trị văn hoá từ đời này đến đời sau.